SRC Regio-nieuws

Markante gebouwen 2: Hofje van mevrouw van Aerden Leerdam

LEERDAM - In het uitzendgebied van SRC FM staan talloze intrigerende gebouwen. We rijden er vaak langs en vragen ons af wat er zich achter die gevels afspeelt of afgespeeld heeft. In deze serie werpen we een verhelderend licht op een aantal van die tot de verbeelding sprekende staaltjes bouwkunst. Deel 2: Hofje van Mevrouw van Aerden in Leerdam.
 
Fraai in het oog springend aan de rivier de Linge ligt het Hofje van Mevrouw van Aerden. Het is gezichtsbepalend voor Leerdam en met wat fantasie zou je het de Leerdamse Sacré Coeur kunnen noemen. De combinatie van 18e -eeuwse Hollandse degelijkheid, Franse elegantie en een snufje Rococo maakt het Hofje van Mevrouw van Aerden uniek.
 
De historie van het hofje
Maria van Aerden-Ponderus is de stichteres van het Hofje van Mevrouw van Aerden. Maria Ponderus werd geboren in Monster bij Den Haag op 27 januari 1672 als dochter van de chirurgijn Antonius Ponderus en Françoise van Barthem. Op 20 jarige leeftijd huwde zij de bijna 30 jaar oudere weduwnaar Pieter van Aerden. Hij was notaris en procureur in de Regeringsstad. Niet alleen overleefde zij haar man met 45 jaar, maar ook stierven hun twee zonen en dochter vóór haar zonder kleinkinderen na te laten. Zij besloot een deel van haar aanzienlijke kapitaal te bestemmen voor het oprichten van een Familie Vrouwenhofje voor dames uit haar familie ofwel uit die van haar man. Zij moesten allemaal van Protestantse huize zijn.
 
Banden met de Oranjes
Door de goede banden van de familie met het Huis van Oranje mocht het Hofje gebouwd worden op de ruïne van het Kasteel van Leerdam. Die was nog in het bezit van de erfstadhouder Prins Willem V. De generaties lange goede contacten tussen de Oranjes en de familie lagen hieraan ten grondslag. Bij testament heeft Maria van Aerden bepaald dat er bij haar overlijden een stichting moest worden opgericht. Stichting Familie Vrouwenhofje is vanaf 1764 actief en eigenaresse van het Hofje. Tegenwoordig kan het Hofje niet meer bekostigd worden uit de nalatenschap, maar moet het eigen inkomsten genereren. Het Hofje krijgt geen subsidies. Het Museum draait volledig op vrijwilligers.
 
Behoeftige vrouwen
Het Hofje is volgens testament bestemd voor behoeftige vrouwelijke familieleden van Maria Ponderus of van Pieter van Aerden. In de 18e eeuw bestonden er immers geen sociale voorzieningen. Waren er geen arme familieleden dan mochten derden er wonen, mits van Protestantse Huize. Het Hofje is in Leerdam terecht gekomen omdat de meeste familieleden van de stichteres bij haar overlijden inmiddels in Leerdam bleken te wonen in plaats van in Den Haag. Een woordvoerster van het secretariaat bevestig dat dit nog steeds zo  is. “We huldigen nog immer dit principe. Er zijn tien woningen die allemaal een bewoonster hebben. Alle huizen zijn dus verhuurd. De enige man die er mag wonen is de Binnenvader, de huismeester. In Leerdam hebben we een makelaar die ons helpt bij de verhuur van de huizen op het Hofje en die van alle voorwaarden op de hoogte is.”
 
Kasteel van Leerdam
Het Hofje is gesticht op de ruïnes van het Kasteel van Leerdam. Dit kasteel was een versterkt huis uit de Middeleeuwen. Anna van Egmond, gravin van Buren en gravin van Leerdam bracht dit kasteel in in haar huwelijk met Prins Willem I van Oranje - ook bekend als Willem de Zwijger - zoon van Willem graaf van Nassau en Juliana van Stolberg. Anna overleed in 1558 op 25-jarige leeftijd. Het kasteel en de graventitels verbleven aan Willem van Oranje. In 1574 werd het kasteel door de Spanjaarden kapotgeschoten en ingenomen. Vervolgens bleef het bijna twee eeuwen een ruïne, tot het Hofje werd gebouwd van 1770 tot 1772. Er zijn plannen om de fundamenten van het Kasteel nader te onderzoeken en in verband te brengen met de in 2007 gepubliceerde etsen en schetsen van het kasteel.
 
De nutstuin, een tuin vol vergeten groenten en bijzondere ontdekkingen
Het Hofje in de Glasstad heeft een tweetal tuinen: de binnentuin en de buitentuin – in de volksmond: Nutstuin. Op de vier grasveldjes van de Franse Binnentuin konden de bewoonsters hun wasgoed laten bleken door de zon. De Nutstuin aan de rivier de Linge bevat een boomgaard met fruitbomen, die elkaar opvolgen in het seizoen en notenbomen. In de oorspronkelijke Nutstuin zijn vergeten groenten te bewonderen, zoals pastinaak, kardoen en geneeskrachtige kruiden. Maar ook diverse soorten kleinfruit. De Nutstuin bestaat uit de moestuin, de kruidentuin en de boomgaard. Naast een bezoek aan de tuinen kunnen bezoekers aan het Hofje van mevrouw van Aerden vergaderen, workshops houden en concerten bijwonen. Let op: alleen wanneer de vlag aan de zijkant hangt, is er een vrijwilliger aanwezig en kunnen bezoekers de buitentuin bewonderen.
 
Beeldenexpositie
Naast de prachtige binnen- en buitentuin beschikt het Hofje over een zeer unieke collectie schilderijen van 17e -eeuwse Hollandse meesters in de Regentenkamer. Op dit moment is het museum gesloten, maar de Nutstuin is geopend van woensdag t/m zaterdag van 13.00 uur tot 17.00 uur. Van 4 augustus t/m 10 september 2022 staan de tuinen van het Hofje van Aerden in het teken van de beeldenexpositie ‘Human/Menselijk’. Elke woensdag t/m zaterdag is de tentoonstelling te bezoeken. Curator Piet Augustijn heeft werk bijeen gebracht van een indrukwekkend rijtje kunstenaars: Jan Aldenhoven, Hans van Bentem, Fleur van den Berg, Marieke Bolhuis, Erik Buijs, Maria van Gerwen, Herman Lamers, Pepijn van den Nieuwendijk, Josje Caecilia Schepman, Camile Smeets, Det Smeets, Sjaak Smetsers en Joost van den Toorn.

Meer Regio-nieuws