BUREN - Holland is een echt molenland. In Nederland staan circa 1.200 molens. In het uitzendgebied van SRC staan er vijfentwintig. In deze serie artikelen nemen we u mee op reis langs deze bijzondere bouwwerken. In deze editie aflevering 11: De Prins van Oranje in Buren.
In de vorige aflevering van deze reeks schreef ik dat De Liendense Zorgmolen de Hoop een buitenbeentje in het uitzendgebied van SRC FM is, omdat die molen een restauratie ondergaat. De Prins van Oranje in Buren ondergaat evenwel op dit moment een zelfde lot, zij het minder drastisch.
Restauratie Eerste molenaar Cees de Jong van De Prins van Oranje is al tien jaar actief op de Burense molen. Hij licht tevreden toe dat deze blikvanger op de stadswal gerestaureerd wordt. “Die verloopt goed. Iedereen kan de wijzigingen in het uiterlijk van de molen zien die zich nu voltrekken. De wieken zijn nu een soort van gestript. De stalen roeden die nu nog te zien zijn worden vervangen. Dat zijn die twee grote balken die nu nog waarneembaar zijn.” Daarnaast ligt het in de planning om de stelling die rondom de molen loopt te vernieuwen. “Dat vormt ook nog een groot deel van de werkzaamheden,” zegt Cees. “En als klapstuk komen daarna de nieuwe roedes erop. Vervolgens kunnen we veilig draaien, want veiligheid is superbelangrijk. Ook ‘t wiekensysteem wordt vervangen, het voegwerk wordt hersteld en de molen wordt geschilderd. Ook krijgen de assen en tandwielen een extra onderhoudsbeurt. Ik verwacht dat het wiekensysteem eind 2023 of begin 2024 weer volledig werkt.”
Open voor publiek Ondertussen blijft de molen gewoon geopend voor publiek. “We zijn drie dagen per week open. Soms vraagt dat om wat maatwerk en enige aanpassingen, maar we blijven zoveel mogelijk open.” In de molenwinkel zijn nog steeds producten verkrijgbaar en is de drive onverminderd om gasten van de molen te laten genieten. “We hebben wat dat betreft een fantastisch team met molenaars, gidsen en andere vrijwilligers. Onze molen is echt voor de gemeenschap. Participeren in de Burense samenleving vinden we heel belangrijk,” aldus de molenaar van de Prins van Oranje.
Molendwang De naam Prins van Oranje verwijst natuurlijk naar de Oranjes die aanvankelijk als graven van Buren eigenaar van de molen zijn. In 1575 is Prins Willem I de eerste Burense Oranjegraaf. De graven bezitten het alleenrecht op exploitatie van windmolens - windrecht - en het recht op molendwang dat de boeren verplicht hun graan op die molen te laten malen. Uit IJsselstein, waar de Oranjes ook regeren, weten we dat dit privilege scherp is nageleefd. In 1798, na de Franse inval, vervalt een deel van deze oude rechten. De molen is daarmee een overblijfsel uit de periode van het leenrecht geworden. In loop van de 20e eeuw vervalt ook het economische belang. De gemeente Buren koopt de molen in 1947, financieel ondersteund door de toenmalige gravin van Buren: Koningin Wilhelmina.
Geschiedenis Hoeveel voorgangers deze molen op de Burense stadswallen heeft gehad is onbekend. Het zijn er in elk geval twee geweest (standerdmolens) waarvan de eerste in 1575 door brand is verwoest. In 1577 is een nieuwe molen gebouwd, die in 1716 vanwege zijn bouwvalligheid door de huidige stenen molen is vervangen. In 1911 is de molen door brand gedeeltelijk verwoest. In 1912 werd hij hersteld met drijfwerkonderdelen afkomstig van de in 1910 gesloopte Rotterdamse oliemolen De Reus.
Molenbedrijf In 1913 werd de molen van een jalouzie-zelfzwichting voorzien; de bovenas werd toen doorboord voor het aanbrengen van de schuifstang. Enkele jaren later maakte men echter weer gebruik van zeilen. Het bedrijf dat in deze molen werd uitgeoefend bestond voor een groot gedeelte uit het malen van tarwe voor de broodbakkerijen. Deze werkzaamheden gingen na 1918 vrijwel teniet en het bedrijf leverde nadien geen behoorlijk bestaan meer op. De molen is in 1947 door de gemeente Buren van de laatste particuliere eigenaar A. van Stuyvenberg aangekocht. Hiermee werd voorkomen dat een sieraad van de Oranjestad voorgoed verloren ging. In 1952 heeft de molen een uitwendige restauratie ondergaan. Ook in 1974 was een restauratie noodzakelijk. Sindsdien is de molen geregeld op vrijwillige basis in werking. Op de molen wordt eigen gemalen volkorenmeel verkocht.
Dank Deze reeks ‘Holland Molenland’ is waarschijnlijk te danken aan de Burense molen. Ik ben geboren en getogen in Buren. En ik heb er tot ruim vijf jaar geleden gewoond. In een ver verleden – zo’n halve eeuw geleden - heeft mijn vader molens als hobby gehad. Met het gemeentebestuur van de toenmalige gemeente Buren had hij afspraken om als vrijwillig molenaar aan de gang te gaan op De Prins van Oranje. Een paar dagen voor ze die overeenkomst officieel zouden bekrachtigen kwam aan het licht dat hij uit plichtsbesef en enthousiasme de voordeursleutel had laten namaken. Volgens mijn moeder omdat hij bij calamiteiten snel wilde kunnen ingrijpen. Tenslotte woonde hij op een paar honderd meter afstand van de molen. De ‘gemeente’ heeft hem daarop afgerekend. Zij denkt dat dit de reden was dat er nooit handtekeningen op papier zijn gekomen voor die samenwerking. Ik heb me tijdens die periode in ieder geval laten besmetten met zijn enthousiasme voor molens.
