CULEMBORG - In het uitzendgebied van SRC staan talloze intrigerende gebouwen. We rijden of lopen er vaak langs en vragen ons af wat er zich achter die gevels afspeelt of afgespeeld heeft. In deze serie werpen we een verhelderend licht op een aantal van die tot de verbeelding sprekende staaltjes bouwkunst. Deel 14: Elisabeth Weeshuis Culemborg.
Voor het Elisabeth Weeshuis moeten bezoekers net iets meer moeite doen om dit te bereiken. Het ligt namelijk verscholen achter wat huizen op een plaats die verder eenvoudig toegankelijk is – midden in de Lekstad - aan de Herenstraat 29.
Stichting in 1560 Het Elisabeth Weeshuis in Culemborg is in 1560 gesticht. Die stichting is mogelijk gemaakt door de nalatenschap van de kinderloos gestorven vrouwe Elisabeth, gravin van Culemborg. Zij liet na haar dood in 1555 een groot deel van haar vermogen na aan de armen van de stad en onder meer dit weeshuis werd ermee bekostigd. De kosten bedroegen 15.545 gulden en het startkapitaal nog eens 32.000 gulden. Daarmee is het Culemborgse weeshuis waarschijnlijk het duurste weeshuis uit de Nederlandse geschiedenis. Het was daarnaast het eerste, nieuwgebouwde weeshuis in Nederland. Wezen werden tot die tijd in bestaande panden ondergebracht, zoals kloosters of woonhuizen.
Partners Van buiten ziet het gebouw er nog vrijwel zo uit als toen het in 1560 geopend werd. Van binnen is het regelmatig aangepast aan de eisen van de tijd. Na de renovatie van 2012-2014 wordt het gebouw verhuurd aan de Bibliotheek Rivierenland, het Elisabeth Weeshuis Museum, Volksuniversiteit West Betuwe en Brazzerie “Wees is Anders” in de volksmond: ‘t Weescafé. Zij zorgen ervoor, met de gemeenschappelijke entree en ruimtes, dat het een plek is om te ontmoeten, ontwikkelen en te ontspannen in een historische ambiance.
Bieb Die verbinding van de historie met de kanten van het moderne leven is ook wat Herman Wevers, Community Librarian, zo mooi vindt aan het gebouw. “Deels is het een oud gebouw en deels een modern gebouw door wat eraan gebouwd is. Wij zitten hier als ‘Bieb’ sinds 1983, toen wij vanuit de binnenstad naar deze locatie getrokken zijn.” Volgens Herman vinden bezoekers van de Bieb het Elisabeth Weeshuis fantastisch. “Iedereen die hier komt vindt dit een mooie plek. Het weeshuis straalt rust en historie uit. Het trekt daardoor overigens geen extra mensen. Men komt naar de Bieb, omdat we een bibliotheek zijn.” Iedereen die komt, brengt wel meer bezoeken aan het pand. “Als ze eenmaal de weg naar ons hebben gevonden, dan komen ze vaker terug.” Boven in de bibliotheek zijn een paar studieplekken. “Die willen we graag rustig houden,” zegt Herman hierover. “Tegenwoordig hebben biebbezoekers vaak een koptelefoon op. Dus daarmee lukt het zeker om je af te sluiten.”
Elisabeth Weeshuis Museum Leonie Stout is sinds mei 2023 medewerkster bedrijfsvoering van Het Elisabeth Weeshuis Museum. Ze vindt het Museum zelf een mooie combinatie van het leven en reilen & zeilen van kinderen in een weeshuis en de waardevolle kunstcollectie die op een speciale manier met het weeshuis verbonden is. “Dit getuigt van een unieke verbinding met de geschiedenis van Culemborg. Deze is door het heel pand voelbaar. Op de zolderbalken zijn nog ingekraste teksten te vinden die van honderden jaren geleden zijn.” Tijdens Open Monumentendag op zaterdag 09 september vindt het in het Museumgedeelte een lezing plaats over het gebouw door de jaren heen. “Een van onze collectievrijwilligers geeft die voordracht – die gratis toegankelijk is – van 15.00 tot 15.30 uur. Daarbij laat hij ook foto’s uit de archieven zien die de ontwikkeling van het gebouw tonen.” Bonte verzameling Collectiemedewerker Jesse Krol vertelt dat de bonte verzameling die het Weeshuis Museum nu is, gedeeltelijk is ontstaan uit de nalatenschappen van onderwijzer J.B. van den Ham. “Daarvoor was het een oudheidkamer. Toen hing aan de wanden al een fraaie verzameling portretten van de graven en gravinnen van Culemborg. Een ideale setting voor de collectie historische voorwerpen.” Ook nadat het gebouw zijn functie als weeshuis in 1952 verliest, blijft de oudheidkamer er gevestigd. De kleine expositie in de spinzaal groeit uit tot een museum in de hele voormalige meisjesvleugel. Jesse vertelt dat Het Elisabeth Weeshuis Museum 48 weeskinderen van toen ‘adopteert’. “Tijdens het themajaar ‘Wij waren wees, wie ben jij?’ onderzoeken vrijwilligers samen met museummedewerkers de levensverhalen van 48 kinderen, 24 ‘knegtkens’ en 24 ‘maegdekens’ die tussen 1560 en 1952 opgroeiden in het Elisabeth Weeshuis. Van september 2022 tot augustus 2023 plaatsen we hier elke week een verhaal, voorzien van een portret gemaakt door kunstenaar Suzanne Huijs. Vanaf oktober 2023 worden de verhalen bovendien in een tentoonstelling en een boek gepresenteerd.”
