VIJFHEERENLANDEN - Weer een bom bij de voordeur, nog een melding van een pistool of een kringloopwinkel waar stiekem een drugslab zit. Ook in de gemeente Vijfheerenlanden is het signaal helder: al deze ondermijnende criminaliteit moet nog harder worden aangepakt. En dat terwijl Vijfheerenlanden volgens de Rekenkamer al op de goede weg is. "Heel eerlijk: ik maak me zorgen", zegt burgemeester Sjors Fröhlich.

Alsof het in scène is gezet, gaat de tablet van Sjors Fröhlich, burgemeester van Vijfheerenlanden, trillen. Hij zucht: weer een melding uit een van zijn steden. "In een woning zijn zakjes gevonden met poeder. En ook nog een geladen vuurwapen. Dat is natuurlijk van de gekke." Hij zet er snel een krabbel onder. Een krabbel die een last onder dwangsom inhoudt, legt hij uit. "Als deze meneer of mevrouw nog een keer in aanraking komt met de politie, moet diegene 10.000 euro aan de gemeente betalen."

Het overkomt Fröhlich bijna wekelijks, zulke meldingen. En hij is niet de enige burgemeester in Nederland: overal neemt ondermijnende criminaliteit, zoals drugshandel en witwassen, toe. Een nieuw rekenkameronderzoek zegt dat de aanpak van Vijfheerenlanden lijkt te werken: ze werken veel samen, doen veel onaangekondigde checks bij bijvoorbeeld kantoorpanden en hebben besloten structureel geld uit te trekken om jongeren op het rechte pad te houden.

'Veelkoppig monster'
Het voelt dubbel: volgens de rekenkamer is Vijfheerenlanden dus op de goede weg, maar tegelijkertijd neemt ook in dit gebied de ondermijning toe. Met enige regelmaat vinden de collega's van Fröhlich een drugslab, een wietkwekerij in een woning, of is er iemand met een schotwond. Laatst nog, zegt de burgemeester: "Een inwoner van ons, een jaar of 16, had zichzelf in het been geschoten. Vreselijk, natuurlijk. Maar je moet je vooral afvragen: hoe komt zo'n jonge jongen aan een vuurwapen?"

Dat ondermijning in een gemeente als Vijfheerenlanden toeneemt, komt volgens Sjors Fröhlich deels ook door de locatie. Het ligt middenin het land en zit ingeklemd tussen de grootste snelwegen: een crimineel is dus snel weer 'weg'. Qua oppervlakte is de gemeente ook de grootste van de provincie Utrecht en in het agrarische buitengebied kunnen criminelen zich makkelijk verstoppen. Vorig jaar ontdekte de politie na een tip een drugslab in een voormalig kringlooppand in Meerkerk. "We moeten dus nog harder gaan bestrijden, anders is het een veelkoppig monster."

Ook jongerenwerkers in Vijfheerenlanden erkennen de problemen. Jongeren doen vaker op jonge leeftijd al illegale dingen. "Er worden nu zelfs brugklassers benaderd om bepaalde zaken te doen", aldus jongerenwerker Mohamed Dahri. Het rekenkameronderzoek adviseert daarom ook om meer handhavingsjuristen aan te nemen. En ambtenaren moeten met meldingen van inwoners aan de slag te gaan.

600 euro
Daarom besluit deze gemeente dat ze niet anders kunnen dan hier structureel geld aan uitgeven. Maar jongeren op het rechte pad houden, hoe doe je dat? "Best lastig", weet ook Fröhlich. "Als je bij de supermarkt voor 6 euro per uur werkt, en je krijgt een aanbod voor 600 euro om één zakje ergens aan een deur te hangen... Dan begrijp ik dat je als 15-jarige twijfelt wat je doet."

Toch denkt Vijfheerenlanden vooral aan wat ze wél kunnen doen. Ambtenaren en jongerenwerkers gaan zelfs in groep 7 en 8 al langs om campagne te voeren. En ga je als tiener in de fout? "Dan krijg je ons volledig op je nek", zegt Fröhlich. "Dat gaat om politie, gemeente, en zorginstellingen. Die zullen je constant in de gaten houden. Daarnaast informeren we je ouders en houden we hen op de hoogte van hoe het met jou gaat."

Hijgerige aanpak
Die "hijgerige" aanpak boekt voorzichtig aan successen. Fröhlich heeft al meerdere keren brieven gestuurd naar jongeren die weer een goede afslag hebben genomen. "Dan zeg ik: gefeliciteerd, we volgen je (voor nu) niet meer. Dat is toch een mooi moment."

Het probleem is vooral dat ondermijning in heel Nederland speelt. Het is niet alsof Vijfheerenlandse criminelen alleen dáár blijven. Daarom werken gemeenten samen, overleggen ze vaak met politie en OM, en hebben ze vooral één ding nodig: meldingen. "We zullen het niet helemaal kunnen uitbannen. Maar we kunnen het wel zo onaantrekkelijk mogelijk maken. Hoe meer meldingen van inwoners wij binnenkrijgen, hoe meer wij en de politie ondermijning kunnen terugdringen."

Wat is ondermijning?
Onder de term ondermijning vallen verschillende vormen van criminaliteit. Ze hebben met elkaar gemeen dat criminelen de 'bovenwereld' gebruiken om hun zaken te regelen. Zo wordt er via een 'normaal' bedrijf geld witgewassen, wordt een woning gebruikt als wietplantage, of rekruteren criminele organisaties jonge mensen om het vuile werk te doen. Het gaat vaak gepaard met bedreigingen, intimidatie en geweld.